SOM - Skidmore, Owings & Merrill

“Tasarım sürecinde ifadelerin veya sembollerin önemli etkilerini vurgulayan ve tasarımı cephe ile sınırlamayıp iç mekana da başarılı bir şekilde taşıyan bir çalışma birlikteliği.” (Mimarlar Ne Der +? Anonim Yazılarından)

Çok Disiplinli Mimarlık Geleneği: SOM

Son yüzyıllarda bir yapıyı yaptırandansa onu tasarlayan mimarın daha ön plana çıktığını görebiliriz. Ancak mimarlığı, ön planda görmüş olduğumuz bu tek aktörden ibaret olmadığını da biliyoruz. Sosyoloji, psikoloji, felsefe, mühendislik gibi birçok alandan beslenen mimarlık özünde çok disiplinli bir alandır. Ön plana çıkan mimarların yanı sıra, bu çok disiplinli çalışma sistemini vurgulayan mimarlık firmalarını da görebiliriz. Bu firmalardan biri de SOM. Genellikle mega yapılarıyla tanınan firma global ölçekte bir üne sahip. Bu ünü, kendilerinin deyimiyle, tüm paydaşlarla devam eden bir diyalogdan kaynaklandığına inandıkları işbirliğine borçlular.

1936 yılında kurulan bu mimarlık ofisini uzun yıllar boyunca başarılı bir şekilde nasıl ayakta tuttuklarını daha iyi anlayabilmek için birkaç yapısını inceleyebiliriz.

Kadet Şapel. Resim © William Lukes AA

Yapılarının genelinde görmüş olduğumuz dikeylik vurgusunu daha ilk tasarımlarından biri olan Kadet Şapeli’nde de görebiliriz. Şayet firmanın New York gibi bir ticari merkezde kurulduğunu da düşünecek olursak bu dikey yükselme duygusunu daha iyi anlayabiliz. Ancak burada düşeyde yükselen bir ticari yapı yerine bir dini yapı görüyoruz. Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri Akademisi’ne inşa edilen bu yapı fonksiyon olarak da ilk kurulduğunda 3 farklı dine (katolik, protestan ve yahudilik), günümüzde ise bunlarla birlikte birçok dine hizmet vermektedir. SOM yapıyı tasarlarken anıtsal bir form yakalamaya çalıştıklarını belirtiyorlar. Buradaki 17 tedrahedrondan oluşan sivri kuleleri ile, temsil ettiği kurumun muhafazakarlığını dikkate aldığını, oldukça dramatik bir ifadeyle gösteriyor.

Level House. Resim © Florian Holzherr

New York’taki Lever House ile döneminin en yeni teknolojilerini kullanarak şirket tasarımıyla dünya çapında bir üne kavuşuyorlar. Sabun şirketi olduğu için hijyenik açıdan kolay temizlenebilmesi açısından cam kullanılarak tamamen şeffaf bir cephe oluşturulmuştur. Cephede kullanılan ısıya dayanıklı mavi-yeşil cam o dönemin en önemli unsurlarında biridir. Ayrıca yapı zeminden kaldırılan bir yatay taban üzerine inşa edilmiştir. Bu katlarda binanın çalışanları için salonlar, sağlık odası, kafeterya ve teras bulunmaktadır. Tüm yeniliklerle birlikte beraberinde bir çok sorunu da (Cepheden içeriye su sızması, cam panellerin kırılması, çalışanların beslenme ihtiyaçlarını dışarıdan karşılaması gibi) getirmiştir yapı. Bu durum SOM için yüksek yapı tasarlarken adeta bir ders niteliğindedir. Ve akabinden inşa ettikleri her yapı kendi içerisinde hem teknolojik yenilikler getirirken hem de ortaya çıkan sorunlar ile firma için yılların birikimini oluşturuyor. Burj Khalifa firmanın bugünkü gelmiş olduğu son noktayı gösteriyor.

Burj Khalifa. Resim © Skidmore, Owings & Merrill LLP

Burj Khalifa bugünkü inşa edilmiş en yüksek yapı unvanını taşıyor. New York‘ta başlayan bu yükselme durumunun, artık bir yarış haline geldiğinin son göstergelerinden biri. Bu arzuyla birlikte “Dikey mimarlık bir kibir midir?” sorusuna baktığımızda evet bu yapıları yaptıranlar için bir kibir göstergesi olarak görülebilir. Ancak yapının inşa edildiği konumu da göz ardı edilmemeli. Yani bu durum yerine ve amacına göre değişebilir.

Burj Khalifa. Resim © Skidmore, Owings & Merrill LLP

Diğer bir yandan Burj Khalifa’ya baktığımızda firmanın yerelden beslendiğini de görebilliriz. Kat planı İslam Mimarlığı tasarımlarını çağrıştırırken düşey kütlesi çöl rüzgarlarına karşı yeterli koruma ve dayanımı sağlayacak şekilde yönlendirilmiştir. İçerisindeki ticari, ofis, konut, otel gibi bir çok fonksiyonla adeta bir dikey şehir inşa edilmiştir.

Circulation Diagram The New School University Center. Resim © James Ewing

Şimdiye kadar yapıların dış görünüşlerini, bağlamını, fonksiyonunu, malzemesini sorguluyoruz. Ancak bu yapıların iç mekan çözümleri nasıl, pek de tartışılmıyor. Hepimiz şunu iyi biliyoruzki bir yapının dışı kadar iç mekanı da çok önemli. Bu mekanların oluşturduğu yaşantı, potansiyeller, ara yüzler asıl insanı doğrudan etkileyen faktörlerdir. The New School University Center yapıların iç mekan çözümlerini ne kadar dikkate aldıklarının çok güzel bir örneği olarak gösterebiliriz. Yapı bir bina içerisinde bir kampüs olarak tasarlanmıştır. Bu tasarımları geleneksel üniversite ortamını dönüştürmektedir. Programında 10.000’den fazla çeşitli lisans ve yüksek lisans öğrencisine hizmet veren bina disiplinlerarası öğrenmeyi teşvik edecek şekilde organize edilmiştir. Öğrenme, yaşam, yemek ve sosyalleşme alanlarını birbirlerinden ayırmak yerine bu mekanlar bir dikey sirkülasyonunu takip edecek şekilde tasarlanmış ve bu sirkülasyon alanları farklı ara yüzler oluşturarak esnek ve şeffaf stüdyolar, sınıflar, dinlenme alanlarına dönüşmüştür. Bu bağlantılar ve arayüzler okulda karşılaşma ve etkileşim şansını arttırmaktadır.

The New School University. Resim © James Ewing

Ayrıca bu yenilikçi iç mekan çözümü yapının dış cephesine de yansıtılmıştır.

Son olarak, dikey mimarlık kibir midir polemiğine takılıp kalarak, inovatif ve teknolojik yapılarıyla mimarlık dünyasında güçlü bir aktör olarak yer edinen SOM’un, yılların birikimini başarılı bir şekilde yeni nesillerine aktarması yönünden mimarlık pratiğine katkısını göz ardı edemeyiz.

İstanbul Teknik Üniversitesi SOM Buluşması (2018). Resim © Mimarlar Ne Der +?

Buluşmadan önce katılımcılara sunulan kaynaklar:

Mimarlık, NTV Yayınları
http://www.som.com
https://web.archive.org/web/20090921122501/http://www.som.com/content.cfm/gordon_bunshaft_interview_on_som
https://www.archdaily.com/63449/ad-classics-usafa-cadet-chapel-skidmore-owings-merrill-2
http://www.mimdap.org/?p=201326
http://www.arkitera.com/haber/3032/9-11-sonrasinda-gokdelenler-hala-guc-sembolu
https://www.archdaily.com/61162/ad-classics-lever-house-skidmore-owings-merrill
http://www.som.com/ideas/slideshows/enduring_architecture_soms_winners_of_the_aia_25-year_award
https://www.youtube.com/watch?v=bP0dzHNTOUI
http://www.arkitektuel.com/burj-khalifa/
https://www.som.com/projects/jin_mao_tower
https://www.archdaily.com/779178/these-are-the-worlds-25-tallest-buildings
https://www.archdaily.com/494660/the-new-school-university-center-skidmore-owings-and-merrill