Peter Zumthor

Projeye başlamak kimi zaman en zorlandığımız süreç olabiliyor. Doğru soruları sormak, başlangıç aşaması ve daha sonraki süreçler için kritik bir nokta. Zumthor’un farkı da her proje için “Mekana giren kişi ne hissetmeli?” sorusunu sormasıdır. Mimarlık, günümüzde gözümüzle algıladığımız kütlesel hareketler, dolayısıyla da formsal bir çerçeve içinde düşünülmekte. Hayatı beş duyumuzla algılarken mekanları sadece görsel olarak tasarlamak eksiklik değil mi? Peki bir mekan farklı duyuları da harekete geçirebilir mi? Zumthor’un mimarlığında hedeflediği şey bu. Hissetmek. Bruder Klaus Şapeli’nde iç mekan duvar dokusu, içerideki ışığın kontrolü ve en sonunda da (belki ilk girdiğimizde) yanık ahşap kokusu. Mekanın ruhunu en iyi şekilde tasarlama ve üretme becerisi Zumthor’u konuşmamızı sağlayan şey. Therme Vals’in iç mekanlarına, plan kurgusuna, malzemelerine, beton ve suyun uyumuna ve dengesine baktığımızda, orayı deneyimleme fırsatım olmamasına rağmen sanki kaplıcada olması gereken dinginliği ve huzuru hissedebiliyorum. Bütün renkler tam tonunda, bütün malzemeler ve oranlar olması gereken ölçüdeymiş ve değiştirilemezmiş gibi.

Therme Vals © Archdaily Bruder Klaus Field © Chapel Samuel Ludwig

Peki ben gri tonlamalı bu mekanda huzurlu hissederken başka biri sıkılmış hissedemez mi? Yani bu kadar soyut olan mekanın ruhunu kamusal mekanlarda nasıl tasarlayabiliriz? Galiba bir yerden sonrası mimarın elinde olan bir şey. Belki herkesin üzerinde aynı etkiyi bırakmak mümkün olmayabilir ama çoğunluğun hisleri üzerinden hareket edilebilir. Zumthor’un hedefi de kullanıcıya belli bir duyguyu hissettirmek değil de duyguların ortaya çıkmasını sağlamaktır.

Tasarımlarında sokakta yürürken kendini fark ettirmeyen bir kütle dili varken, içine girildiğinde dış dünyadan soyutlanmış bir ortam görmekteyiz. Bu da aslında Zumthor’un “Mimarlık esasen bir mesaj ya da sembol değil, hayatın içinde ve etrafında geçtiği bir arka plan.” sözünün bir sonucu. Mimarlığı kütle tasarımı olarak görmeyen mimar, yapıların bir şeyleri temsil etmemesi gerektiğini savunuyor. Aslında mimariyi heykelden ayıran bir tutum diyebilirim. Bununla bağlantılı olarak benim aklıma gelen soru ‘Yapı işlevini anlatmalı mı?’. Yani bir yapıya baktığımızda iç yaşantısını tahmin edebilmeli miyiz? Her ne kadar ben işlevin dışardan algılanması taraftarı olsam da bu düşüncenin kütlesel olarak belli kalıplar yaratacağını düşünüyorum. Hiçbir işlevin belirli bir kütle biçimi olamaz ve olmamalıdır.

Yapıya baktığımızda mimarını tahmin edebiliyor olmak bence sorgulanması gereken bir durum. Yapının mimara değil de olduğu yere ait olması gerektiğini düşünüyorum. Bunun üzerine ‘mimarın dili olması gerekir mi gerekmez mi?’ sorusu ortaya çıkıyor. Sorunun cevabını Zumthor üzerinden düşündüğümde, evet belki kütlesel bir dili yok ama kuramsal bir dilden bahsedebiliyoruz. İnandığı bir dünya görüşü var ve bunu mimarlığıyla da yansıttığını düşünüyorum. Baktığımızda bütün projelerinin temelindeki düşüncelerin aynı olduğunu söyleyebilirim. Kütlesel olmayan farklı bir yoldan bir dil oluşturmuş kendine Zumthor.

Zumthor’da gördüğüm, kendi kasabasındaki sessiz sakin hayatında kendince mimarlık yaparken Pritzker ödülü kazanarak ünlenmiş bir mimar. Sanki hayat felsefesinde bütün bu tanınmışlığa yer yokmuş gibi. Mimarlığın bir kez daha dış kabuktan ibaret olmadığını, detayların bütünle olan bağını sorgulamama neden oldu. Bir yapıyı bütünüyle tasarlamaktır mimarın görevi. Planlarıyla, kesitleriyle, detaylarıyla, kütlesiyle ve atmosferiyle, hisleriyle.

Dokuz Eylül Üniversitesi Peter Zumthor Buluşması (2018). Resim © Mimarlar Ne Der +?

Katılımcılara buluşmadan önce sunulan kaynaklar:

https://archello.com/brand/peter-zumthor-partner
https://www.archdaily.com/364856/happy-70th-birthday-peter-zumthor
http://www.arkitera.com/etiket/2523/peter-zumthor
https://www.designboom.com/tag/peter-zumthor/
http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=362&RecID=2108
http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=412&RecID=4314
http://www.arkitektuel.com/therme-vals/
https://www.pritzkerprize.com/laureates/2009
http://www.arkitera.com/haber/25815/peter-zumthor--asla-mimar-olmaya-karar-vermedim

Katılımcılar: