HASAN FETHİ

KATILIMCI MİMARLIK

İskenderiye’de 1900’da doğan Fethi eski tasarım yöntemleri ve malzeme çeşitleri ile Mısır mimarlığı ve kentsel tasarım teknikleriyle beraber tasarımı içselleştirdi. Hasan Fethi yapılarını tasarlarken iklimlendirici, verimli yapılar olmasına özen gösterdi. Tasarımlarında kerpiç, taş, tuğla gibi yerel malzemeler kullandı. Ayrıca avlu, kubbe ve meydanlara da yer verdi. Bunu yaparken yerel sakinlere kendi malzemelerini yapmak ve kendi binalarını inşa etmek için eğitimler verdi. Böylece kullanıcıyı bu sürece kattı.Mimarın benimseyip uyguladığı katılımcı mimarlık tanım olarak, halkın kendi iradesiyle ihtiyaçlarını karşılama gücünün dönüştürücülüğünü esas alan akımdır.

Fethi’nin amacı Mısır’da yüzyıllardır kullanılmakta olan kerpici yine kullanarak, geleneksel inşaat yöntemleri ve zanaatları canlandırarak çok ucuza çok güzel çevreler oluşturmaktır.

Hasan Fethi toplumsal yapı ile mimarlık eylemi arasında birebir bir ilişkiyi öngören felsefeyi betimlemiştir. Bu toplumun süreçleri içinde var olan yapı üretme eyleminin korunması ve pekiştirilmesine yönelik bir düşüncedir. Ek olarak bu süreçte kadınların rolünün değerli olduğu düşüncesini ‘’ Belki de erkeklerin evlerine karşı olan bu ilgisizliği, evin erkeğin değil, kadının yetki alanına girmesindendir.’’ sözünden çıkarabiliriz.

Fethi’nin mimari yaklaşımında modern mimarlığı tercih etmeme nedeni modern mimarlığı köylerin ihtiyaçlarını karşılamadığı ve aynı zamanda ekonomik olduğunu düşünmediği için uygun bulmuyordu. Bu yüzden onlara özgü yerel malzeme ve inşaat usullerini kullanmayı benimsemiştir.

Gazi Üniv. Müh. Mim.Fak. Der. Cilt 19 No 4,365-374, 2004

Fotoğraf © Hassan Fathy Mimarlığında Tasarım İlkeleri Üzerine Eleştirel Bir İnceleme

1946-1953’te bir arkeolojik sit alanı üzerinde konumlanan Gurna Köyü’nün taşınması amacıyla, merkezi yönetimin isteği üzerine gerçekleştirilen ‘Yeni Gurna’ Projesi’ni tasarlayıp inşa etmiştir. Gurna Köyü’nde tarihi mezarlar ve arkeolojik değeri olan yerler vardı. Gurna da bu mezarların üstüne ve çevresine yapılmış beş gözlü evlerde yedi bin kişi yaşıyordu. Bu insanlar bundan 70 yıl önce, ataları buraya geldiğinden beri mezar soygunculuğu yaparak yaşıyorlardı. Tarım arazileri kendilerinin olmadığı ve zaten yedi bin kişiye yeterli olmadığından, köyün tüm ekonomisi neredeyse buna dayalıydı. Mısır tarihi açısından büyük bir kayıptı. Bu nedenle insanları bu bölgeden uzak bir yerde konut yapmak ve bu bölgeyi halkın istek ve ihtiyaçları doğrultusunda kamusal bir mekan haline dönüştürülmesi planlanmıştır. Yeni tasarlanan konutlar için ise istatistikler yapmışlar fakat tümüyle istatistiklere göre ilerlememişlerdir çünkü aynı topluluktaki bireyler birbirlerinden öngörülemeyecek şekilde farklılıklar gösterir düşüncesiyle her yapı kullanıcının özelliklerine, alışkanlıklarına tercihlerine ve eğilimlerine göre bireyselleştirilmiştir. Fakat bölge halkı bu duruma sıcak bakmamıştır. Yeni Gurna beklenildiği başarıyı sağlayamamıştır.

Projenin ana malzemesi olarak kerpiç kullanılmıştır. Peki kerpiç kullanarak katılımcı mimarlık ile sürdürülebilir mimarlığı birlikte değerlendirmiş oluyor muyuz? Çevresel sürdürülebilirlik açısından irdelediğimizde kerpiç toprakla karıştığı için sürdürülebilirliğe katkısı vardır. Fakat sosyal bağlamda Yeni Gurna sürdürülebilirlik açısından değerlendirilememiştir.

Toparlayacak olursak Fethi Mısır’ın doğal çevresiyle mimarlığı bağdaştırmak, halk mimarisi ile mimarların mimarisi arasındaki uçurumu kapatmak istemiştir. İnsan yaşadığı çevrenin oluşumuna katkıda bulunursa, yaşadığı çevreyi sever ve aidiyetlik hissi kuvvetli olur düşüncesiyle hareket etmiştir. Ayrıca sıfırdan başlamak yerine yerel mimari ve kültürel birikimi kendi tasarım yaklaşımıyla yeniden canlandırmıştır.